W czasie zmagania z nowotworem krajobraz psychiczny osoby chorej jest zdominowany przez lęk o niepewną przyszłość, ale też marzenie o wyzdrowieniu. W codziennym chaosie i zagubieniu taka wizja wydaje się celem ostatecznym, po którym życie stanie się radosną sielanką, bo przecież w porównaniu do raka, pozostałe problemy drastycznie tracą na znaczeniu. Jednak w rzeczywistości moment uzyskania tak oczekiwanej informacji o powrocie do zdrowia nie stanowi magicznej granicy, co może prowadzić do rozczarowania. Okazuje się bowiem, że choć rak zniknął z organizmu, to ciało i umysł wciąż doświadczają długotrwałych skutków choroby oraz leczenia. Zmęczenie, osłabienie, gorsze funkcjonowanie poznawcze (pamięć, uwaga, koncentracja) to tylko niektóre dolegliwości mogące utrzymywać się do roku od wyzdrowienia. Taki stan często generuje obawy, czy na pewno wszystko w porządku z organizmem, co koresponduje z lękiem przed nawrotem choroby. Takie obawy mogą utrzymywać się nawet 10 lat po wyleczeniu, co prowadzi do konkluzji, że usunięcie nowotworu z ciała nie uwalnia umysłu osoby chorej z więzienia ograniczających myśli oraz przekonań.
Wiele osób długo po wyleczeniu, wciąż prowadzi powierzchowne życie, jakby cała ich egzystencja była naznaczona cieniem nowotworu. Powyższa refleksja manifestuje się także w aspekcie codziennego funkcjonowania, ponieważ fakt zmiany statusu zdrowotnego nie przekłada się automatycznie na modyfikację kontekstu życiowego. Rak wyrywa osobę chorą z naturalnego rytmu życia, ale otoczenie społeczne nie spędza tego czasu w bezruchu. Jeśli osoba chora nie może przez dłuższy czas pracować, stać na bramce w osiedlowej drużynie piłkarskiej ani gotować obiadów, ktoś inny musi przejąć te role i zadania. Życie toczy się swoim torem, dlatego powrót do dawnej “normalności” często nie jest po prostu możliwy. W takim przypadku występuje bolesna konfrontacja z koniecznością przedefiniowania całego dotychczasowego życia, jak i konieczność nadania sensu przyszłym działaniom.
Wyszedłeś tylko za zakupy do osiedlowego sklepiku tylko po najpotrzebniejsze produkty i już jesteś zmęczony. To tylko pierwsze piętro, a Ty masz “zadyszkę”. W Twojej ocenie wszyscy są bardziej energiczni od Ciebie, a do tego słyszysz słowa, które sprawiają Ci ogromną przykrość – jesteś już zdrowy! Nie możesz się tak źle czuć! To niemożliwe! Rusz się! Działaj! Nie wymyślaj! Wszystko w Twoich rękach! Takie słowa nie dodają Ci otuchy, wręcz pogarszają Twoje samopoczucie i czujesz się winny swojego obecnego stanu. Oczywiście wszystko w Twoich rękach jednak w Twoim organizmie zaszły kolosalne zmiany związane nie tylko z samą chorobą, ale również z zastosowanym leczeniem onkologicznym i pogorszeniem stanu odżywienia. Wiele czynników patofizjologicznych (stan zapalany, leczenie farmakologiczne, onkologiczne, skutki uboczne, utrata masy mięśniowej) związanych z chorobą może powodować uczucie osłabienia i przewlekłego zmęczenia (pamiętaj to jest zupełnie normalne). Dlatego ważne jest, żebyś wiedział, że oprócz równie ważnego czynnika psychologicznego Twoje osłabienie jest długofalowym skutkiem choroby. Organizm potrzebuje czasu, aby wrócić na “dobre tory”. Co przez to rozumiemy? Okres rekonwalescencji i wyrównania niedoborów jest bardzo indywidualną sprawą i zależną od wielu aspektów na przykład stanu odżywienia czy chorób współistniejących. Dlatego też pamiętaj, że Twoje ciało stoczyło ogromną bitwę z chorobą i wyciągnęło największe działa, żeby ją pokonać, dlatego daj sobie czas na odbudowę i wzmocnienie.
Skoro wiadomo, że powrót do dawnej codzienności nie jest zazwyczaj możliwy, ponieważ podobnie jak nasi bliscy jesteśmy już innymi ludźmi żyjącymi w innych okolicznościach, warto zastanowić się jak ma wyglądać nowa “normalność”. W tym celu przydatny jest moment głębokiej refleksji nad wartościami. Pomocne mogą okazać się poniższe pytania:
Szczere odpowiedzi będą stanowić drogowskaz wyznaczający kierunek zmian w myśleniu i zachowaniu, które zbudują wizję spełnionego życia. Świadomość własnych wartości pozwala wyzwolić motywację wewnętrzną, będącej paliwem dla nowych, zdrowych nawyków. Dzięki takiej postawie zmiany będą trwałe i faktycznie przełożą się na podwyższenie jakości codziennego życia.
Zastanawiasz się również, co możesz zrobić, żeby czuć się lepiej. Może pójdziesz na jakąś dietę? Może będę jeść więcej warzyw … przecież wszyscy o tym trąbią. Może od jutra? A może nie, od poniedziałku – tak będzie lepiej. Przydałoby się poćwiczyć, ale przecież czuje zmęczenie. Może zrobię kontrolne badania krwi, żeby nie było jak ostatnio… Czujesz i wiesz, że musisz coś zrobić, żeby zadbać o siebie, ale na razie jest to wizja w Twojej głowie, którą w swoim tempie przełożysz na działanie. Daj sobie czas. Wyznaczaj małe cele i spełniaj je. Nawet jeśli powinie Ci się noga i zamiast zielonej sałatki zjesz pizzę – nie rezygnuj całkowicie. To tylko małe potknięcie w drodze do sukcesu, jakim jest Twoje zdrowie i samopoczucie.
Świadomość własnych wartości oraz wizja upragnionej przyszłości są bardzo pomocne, ale dopiero ich urzeczywistnienie nadaje życiu nowy smak i wymiar. Najtrudniejsze jest pytanie, jak to zrobić? W jaki sposób realnie wprowadzić nowe sposoby myślenia i zachowania do codziennego życia. Taka praca u podstaw bywa trudna, a jej pozytywne rezultaty są oddalone w czasie, co jest dodatkowym czynnikiem osłabiającym motywację. Ważnym aspektem zmiany stylu życia jest zatem utrzymywanie w świadomości stałego kontaktu z wartościami oraz przekładanie ich na konkretne cele.
Kluczową umiejętnością jest tutaj elastyczność psychologiczna, czyli zdolność do skutecznego działania w tu i teraz, bycia bardziej uważnym i umiejętność realizowania ważnych dla nas wartości, co faktycznie przekłada się na poprawę funkcjonowania w każdej sferze życia. Taka postawa wiąże się z jakością życia, większą ilością pozytywnych doświadczeń, lepszą wydajnością, redukcją istotnych klinicznie miar depresji, lęku, nadużywania substancji, wypalenia, zamartwiania i bólu.
Mówiąc prościej – świadomość mądrego dbania o zdrowie ciała oraz umysłu osłabia lęk przed powrotem choroby, dzięki czemu mogę żyć pełniej, ciesząc się każdą chwilą. Taka postawa z kolei generuje pozytywne emocje, jeszcze bardziej wzmacniając zdrowie psychiczne i somatyczne.
W budowaniu nowej rzeczywistości po chorobie nowotworowej istotne jest zrozumienie, że elastyczność psychologiczną można podwyższać rozwijając się w takich sferach jak inteligencja emocjonalna, uważność, czy dojrzała komunikacja. Bardzo przydatna może być zatem praca z psychologiem, który określi, w jakich obszarach potrzebujemy wsparcia emocjonalnego oraz rozwoju nowych umiejętności. Już sama relacja oparta na zaufaniu i zrozumieniu oraz otwartej rozmowie w bezpiecznej przestrzeni przyczynia się do pozytywnego wzrostu osobowości. Dodatkowym czynnikiem wzmacniającym jest nabycie konkretnych kompetencji psychologicznych oraz przyjęcie wspierającej, życzliwej i wyrozumiałej postawy wobec samego/samej siebie. W naszej kulturze często zapomina się o tym aspekcie wprowadzania zmian w życie, co generuje nadmierną presję, paradoksalnie zmniejszając szansę na skuteczne wprowadzenie nowych postaw oraz zachowań.
Od czego zacząć? Przede wszystkim zacznij szanować swój organizm. Wsłuchaj się w jego potrzeby. Odpowiednia higiena życia (zdrowe odżywianie, aktywność fizyczna, odpowiednia ilość i jakość snu, wsparcie psychologiczne) wpływa w pozytywny sposób na wzmocnienie organizmu oraz regeneracje po intensywnym leczeniu. Weź głęboki oddech i pamiętaj, że nie musisz brać od razu udziału w maratonie. Cel na dzisiaj zjedz zieloną sałatkę, domowe ciasto owsiane zamiast batonika, porozmawiaj z przyjacielem i przed snem przeczytaj coś fajnego lub przesłuchaj ulubiony utwór. Możesz zrobić wszystko na raz lub pojedynczo. Możesz zrobić to sam lub z kimś. Możesz = chcesz to zrobić, by mądrze dbać o swój organizm.
Przyjęcie nowej postawy wobec życia prowadzi do głębokiej transformacji określanej w psychologii wzrostem postraumatycznym. Mądrze przepracowane doświadczenie choroby pozwala bardziej cieszyć się życiem, odnaleźć w sobie siłę, budować mądre relacje, dostrzegać więcej szans i możliwości. Nowa jakość życia skojarzona jest ze szczęściem w ujęciu eudajmonicznym rozumianym jako dobre i mądre życie dające poczucie sensu i spełnienia. W ujęciu fizjologicznym będzie dotyczyła ona wsparcia organizmu prawidłową dietą, indywidualnie dostosowaną aktywnością fizyczną oraz regularnymi badaniami profilaktycznymi, aby łączyć kompleksowo zdrowie ciała i umysłu jako nieodłączny element nowej jakości życia.
Tak uprawniona informacja o wyzdrowieniu, nie jest więc finałem Twoich dążeń, lecz początkiem fascynującej podróży, która naprawdę może odmienić całe Twoje życie. Wzmocnij więc ciało i umysł, by nie bać się powrotu choroby. Stwórz wizję pozytywnej przyszłości i zacznij ją realizować, każdego dnia działając świadomie w tu i teraz.
Wyjdź z cienia raka i zacznij naprawdę żyć!
