Współczesna cywilizacja przesiąknięta jest nowoczesną technologią opartą na odkryciach naukowych, co zapewniło nam niesamowite możliwości rozwoju, między innymi niewyobrażalną dla wcześniejszych pokoleń zdolność natychmiastowej komunikacji z całym światem, lecz paradoksalnie, zamiast wzbogacić relacje społeczne, zwiększyło jedynie poczucie osamotnienia.
Być może w nieustannej pogoni za wzrostem efektywności, wygody i przyjemności zatraciliśmy kontakt ze sferą duchową, która dawniej przejawiała się poprzez rytuały, symbole i metafory. Obecnie, nawet jeśli próbujemy angażować się w podobne aktywności, zazwyczaj towarzyszy im odczucie pustki pozbawionej treści, jakbyśmy sztucznie deklamowali wyuczone formułki nie rozumiejąc ich sensu i znaczenia. Co ciekawe, według wielu specjalistów współczesny człowiek wciąż potrzebuje duchowości, jednak społeczeństwo nie oferuje możliwości realizacji tych dążeń, dlatego jesteśmy coraz bardziej zagubieni.
W jaki sposób myśleć o raku?
Powyższa refleksja odnosi się w dużym stopniu do sytuacji chorych na nowotwór. Rak konfrontuje nas ze śmiertelnością, co budzi lęk i przerażenie, ponieważ na co dzień uciekamy od tego tematu. Jednak w rzeczywistości, nawet jeśli świadomie nie myślimy o śmierci, motyw ten występuje w naszym doświadczeniu. Wybitny psycholog Carl Gustav Jung pisał o nieświadomości zbiorowej, którą zdefiniował jako zbiór opowieści, historii, metafor i symboli uniwersalny dla ludzkiego gatunku. Wszyscy mamy ogólne wyobrażenia i przekonania dotyczące choroby nowotworowej, które realnie wpływają na nasze życie i zdrowie. Warto więc uświadomić sobie, w jaki sposób myślimy o raku, aby móc wykorzystać symboliczną moc tych treści w codziennym zmaganiu z chorobą.
Poniżej opiszemy popularne motywy w myśleniu o chorobie nowotworowej oraz ich konsekwencje dla życia i zdrowia osoby chorej.
- Wojna – dla części osób choroba nowotworowa jest jak wojna, w której komórki rakowe jako żołnierze wrogiego najeźdźcy próbują zniszczyć organizm. W przypadku osób nastawionych zadaniowo, które dobrze czują się w rywalizacji, takie podejście może być dobrą motywacją do walki o zdrowie. W psychologii mówimy tutaj o strategii ducha walki, która mobilizuje siły obronne organizmu. Niestety osoby o spokojniejszym temperamencie, przyjmując ten sposób myślenia, narażają się na dodatkowy stres, ponieważ nie są one “zaprawione w boju” i lepiej odnalazłyby się w metodach opartych na akceptacji. Ponadto walka zakłada możliwość porażki, więc osoba, która “przegrywa” z rakiem mogłaby poczuć, że to jej wina, tymczasem na wiele kwestii zdrowotnych nie mamy po prostu wpływu i czasem, nawet jeśli damy z siebie wszystko, rak będzie się dalej rozwijał.
- Rywalizacja sportowa – ta metafora jest podobna do poprzedniej, ale mniej intensywna. Odwołanie do sportu symbolizuje grę, w której liczy się taktyka, zaangażowanie i wola walki. Rak jest rozumiany jako przeciwnik, którego należy pokonać. Część osób odnosi się bezpośrednio do konkretnego sportu, a nawet wybranych zespołów. Na przykład fan drużyny piłkarskiej FC Barcelona może wyobrażać sobie, że komórki rakowe są jak piłkarze Realu Madryt. Konsekwencje tej metafory są podobne do tych związanych z wojną. Jeśli chcemy wykorzystać opowieść o sportowej rywalizacji w procesie zdrowienia, możemy przykładowo wyobrazić sobie, że angażując się w aktywności służące zdrowiu, wspieramy nasz zespół w drodze do zwycięstwa. Warto mieć jednak świadomość, że tak samo, jak podczas meczu, na wiele czynników nie mamy żadnego wpływu.
- Lekcja od losu – choroba onkologiczna może zostać uznana za okazję do nauki ważnych prawd życiowych. Zazwyczaj jesteśmy zbyt pochłonięci codziennymi sprawami, aby przystanąć i zastanowić się nad sensem życia lub rozważyć, czy zmierzamy we właściwym dla nas kierunku. Diagnoza nowotworu jest jak wyraźny sygnał STOP, a sprawy związane z leczeniem (czekanie w kolejkach, leżenie w szpitalu) wymuszają momenty refleksji. Wiele osób uznaje w tej sytuacji, że dotychczas za mało ceniły życie, co jest podstawą pozytywnej zmiany. Mając świadomość potencjalnej śmierci, łatwiej zrozumieć jak ważna jest chwila obecna, i że każde spotkanie z bliskimi może być ostatnie, co diametralnie zmienia wagę takich doświadczeń. Wybitny francuski filozof Jean-Paul Sartre twierdził, że wolność człowieka wyraża się w możliwości wyboru, jak zareaguje na sytuacje losowe, dlatego skoro choroba już wystąpiła, warto wykorzystać ten ważny moment na zastanowienie, co jest dla nas ważne i jak naprawdę pragniemy żyć.
- Kara za grzechy – w naszym społeczeństwie wciąż ważną rolę odgrywa chrześcijaństwo, dlatego niektóre osoby będą myśleć o chorobie jako karze za złe postępowanie z przeszłości, a wizja końca życia wykreuje w umyśle sugestywny obraz piekielnych katuszy. Ten sposób myślenia jest niekorzystny z punktu widzenia radzenia sobie z chorobą, ponieważ odbiera nam poczucie wpływu na życie oraz zdrowie. Nawet jeśli czujemy wstyd lub poczucie winy z powodu wcześniejszych zachowań, warto wykorzystać przełomowy moment życiowy, jakim jest choroba nowotworowa, jako okazję to refleksji i zmiany postępowania. Najlepiej w tej sytuacji skoncentrować energię na teraźniejszości, tak aby obecne aktywności były zgodne z naszymi standardami etycznymi i pomagały zadbać o zdrowie.
- Bunt ciała – osoby, które w przeszłości nie dbały o swoje zdrowie, mogą interpretować chorobę jako sygnał buntu ciała, nawołujący do zmiany nawyków związanych z odżywianiem, używkami i ruchem. Wiemy, że palenie papierosów, nadużywanie alkoholu, brak aktywności fizycznej, czy otyłość zwiększają prawdopodobieństwo zachorowania na niektóre nowotwory. Diagnoza raka jest więc okazją do zmiany stylu życia. Ważne jednak, aby nie obwiniać się o błędy z przeszłości, ponieważ w obecnej sytuacji może to tylko zaszkodzić, zwiększając stres i utrudniając wprowadzenie nowych, zdrowych nawyków. Niestety taka zmiana bywa bardzo trudna, dlatego warto rozważyć skorzystanie ze wsparcia psychologicznego w chorobie nowotworowej, w celu optymalnego przystosowania się do wyzwań związanych z rakiem.
- Zły potwór lub demon – symbolem reprezentującym raka może być potwór, demon lub po prostu napastnik atakujący nasz organizm. Choroba jest więc obcą siłą, potężną i zagrażającą, ale też tajemniczą i niezbadaną. Budzi lęk, niepewność i bezradność. Ważna jest tutaj świadomość, że wymienione emocje są naturalną ludzką reakcją na stres i nie ma w nich nic dziwnego. Genialny hiszpański malarz Francisco Goya twierdził, że “kiedy rozum śpi, budzą się upiory”, dlatego warto poznać specyfikę konkretnego nowotworu, aby pozbawić go złowrogiej mocy.
- Szansa – choroba nowotworowa może być rozumiana pozytywnie jako szansa na odrodzenie z zupełnie nowym podejściem do życia. W takim podejściu rak jest traktowany jak cenne doświadczenie umożliwiające rozwój osobowości. W psychologii występuje termin wzrost postraumatyczny, który opisuje pozytywne zmiany w ludzkim życiu związane z doświadczeniem bardzo silnego stresu. Takie osoby funkcjonują jakby w innym wymiarze – są bardziej spokojne, akceptujące, cieszą się chwilą i dbają o relacje z bliskimi.
Zaprezentowany zbiór motywów nie wyczerpuje oczywiście bogactwa metafor opisujących doświadczenie osoby chorej, ale jest dobrym punktem startowym dla lepszego zrozumienia swoich nieświadomych potrzeb oraz pragnień. Badając osobiste metafory choroby nowotworowej warto na przykład zastanowić się, czy nasza sytuacja nie przypomina losów jakiegoś bohatera z filmów, książek, komiksów lub bajek. Możemy także wypisać możliwe zakończenia następującego zdania:
Mój rak jest jak…
Zazwyczaj już sama świadomość wewnętrznych opowieści pomaga zrozumieć na ile są one wspierające, a w jakim stopniu nas krzywdzą. Czasem wystarczy zmienić sposób myślenia, aby łatwiej wprowadzić nowe, zdrowsze nawyki. Jednak niektóre symbole na tyle silnie wyryły się w naszej psychice, że warto skorzystać z profesjonalnej pomocy psychologicznej w chorobie nowotworowej, w celu stworzenia schematów myślenia prowadzących do zdrowego i spełnionego życia.
Bibliografia
- Stoddard, J. A., & Afari, N. (2014). The Big Book of ACT Metaphors: a practitioner’s guide to experiential exercises and metaphors in Acceptance and Commitment Therapy. New Harbinger Publications.
- Jung, C. G. (2014). The archetypes and the collective unconscious. Routledge.
