Mój tata ma nowotwór wątroby – obrzęk nóg przy chorobie nowotworowej

Rak wątrobokomórkowy – rak wątroby

Rak wątroby jest nowotworem, który powstaje pierwotnie w tkance wątroby. W aż 90% zachorowań występuje rak wątroby, który wywodzi się z hepatocytów – komórek stanowiących główną masę miąższu wątroby – i nazywany jest rakiem wątrobowokomórkowym. Zazwyczaj ma postać litego guza unaczynionego przez krew pochodzącą z tętnicy wątrobowej.

U większości pacjentów rak wątroby powstaje i rozwija się w wątrobie marskiej. Marskość wątroby jest konsekwencją przewlekłej choroby wątroby, takiej jak:

zakażenie wirusem zapalenia wątroby typu B (HBV) lub typu C (HCV),
alkoholizmu czy niealkoholowej stłuszczeniowej choroby wątroby, w wyniku której dochodzi do powolnych przemian tkanki wątroby.

Do pozostałych czynników ryzyka zachorowania na raka wątroby zalicza się:

otyłość,
cukrzycę,
autoimmunlogiczne zapalanie wątroby,
chorobę Wilsona
narażenie na działanie substancji toksycznych takich jak: sterydy anaboliczne czy aflatoksyny.

Obrzęki przy raku wątroby

Obrzęki powstają w wyniku gromadzenia się płynu w przestrzeni pozakomórkowej i pozanaczyniowej tkanek i narządów. Zazwyczaj są skutkiem jednego z czterech mechanizmów:

wzrostu ciśnienia hydrostatycznego w odcinku żylnym włośniczek,
spadku ciśnienia onkotycznego osocza,
utrudnionego odpływu chłonki,
zwiększonej przepuszczalności ścian włośniczek.

W przypadku choroby nowotworowej obrzęki nóg mogą wystąpić w wyniku:

powikłania zakrzepowo – zatorowego,
niewydolności wątroby lub nerek,
jako konsekwencja samego nowotworu lub jego leczenia.

Marskość wątroby jako przyczyna systemowa, zazwyczaj prowadzi do obustronnej opuchlizny kończyn dolnych. W przypadku obrzęku jednej kończyny przyczyna jest raczej zatorowa.

Obrzęk limfatyczny – co to jest?

Obrzęk limaftyczny związany jest z zaburzeniami przepływu chłonki. Nieprawidłowe funkcjonowanie układu limfatycznego może być pierwotne, związane z budową samego układu limfatycznego albo wtórne, kiedy obrzęk pojawia się jako konsekwencja jakiejś interwencji. Najczęstszą przyczyną wtórnego obrzęku limfatycznego na świecie jest leczenie nowotworów złośliwych. Chirurgiczne usunięcie części węzłów chłonnych i komórek nowotworowych w zaatakowanych częściach ciała prowadzi do uszkodzenia układu limfatycznego i przerwania drenażu limfy, a radioterapia może po prostu zniszczyć naczynia limfatyczne.

Obrzęk limaftyczny kończyn dolnych w przebiegu choroby nowotworowej może być związany z zamknięciem naczyń lub węzłów chłonnych w wyniku ucisku guza na drogi przepływu, a co za tym idzie jego zablokowanie i zastój chłonki. Komórki rakowe przenikające do węzłów chłonnych mogą powodować zatory w naczyniach i stany zapalne naczyń limfatycznych, co też może prowadzić do powstawania obrzęków.

Według Międzynarodowego Stowarzyszenia Limfologii istnieją cztery stopnie nasilenia obrzęku limfatycznego:

Stopień 0 (utajony) – istnieją już zaburzenia w funkcjonowaniu układu limfatycznego, ale nadal radzi on sobie z produkowaną limfą. Obrzęk nie występuje. Może występować uczucie ciężkich nóg, pobolewanie nóg, uczucie zmęczenia nóg, drętwienie lub mrowienie.
Stopień I (odwracalny) – rozwija się delikatna, miękka opuchlizna. Po naciśnięciu skóry pozostaje w niej widoczne wgłębienie.
Stopień II (samoistnie nieustępujący) – opuchlizna jest widoczna. Po naciśnięciu skóry nie pozostaje w niej wgłębienie. Nadmierna ilość tkanki łącznej zaczyna twardnieć.
Stopień III (słoniowacizna) – opuchlizna jest bardzo duża, skóra stwardniała, występują zmiany skórne. Istnieje duże ryzyko infekcji i rozwoju ran.

Obrzęk nóg przy chorobie nowotworowej – jak radzić sobie z obrzękiem kończyn dolnych?

Obrzęk nóg przy chorobie nowotworowej spowodowany może być przez sam proces nowotworowy lub być efektem niepożądanym leczenia. Jednak jak radzić sobie z obrzękiem kończyn dolnych?

Znacznie łatwiej niż leczyć obrzęki limfatyczne jest im zapobiegać, dlatego warto obserwować swoje nogi – zarówno całe kończyny, ale też palce czy kostki – kolor skóry, ciepłotę, miękkość skóry. Wszelkie podejrzenia wystąpienia obrzęku oraz nagłe opuchnięcia w jakiejkolwiek części ciała powinny być zgłaszane lekarzowi, który pomoże zdiagnozować stopień nasilenia obrzęku limfatycznego, a następnie wdroży odpowiednie leczenie i zatrzyma postęp choroby.

Ze względu na znaczące prawdopodobieństwo wystąpienia obrzęków nóg w trakcie leczenia choroby nowotworowej, warto wspomóc układ limfatyczny poprzez:

siedzenie lub leżenie z nogami ułożonymi wyżej, nieco ponad poziom miednicy,
unikanie długiego stania czy siedzenia,
nieprzeciążanie się,
dbanie o prawidłową masę ciała adekwatną do wzrostu oraz zrównoważoną dietę,
dbanie o higienę skóry nóg i paznokci,
unikanie nadmiernej ekspozycji na promienie słoneczne (również solarium), ze względu na zwiększone ryzyko poparzenia osłabionej skóry,
unikanie gorących kąpieli oraz przebywania w saunie,
ochronę przed ukąszeniami owadów, które mogą powodować stan zapalny,
unikanie urazów i skaleczeń, zwłaszcza w obrębie kończyn dolnych,
noszenie nieuciskającej garderoby (niewskazane są skarpety z gumką, legginsy, ciasne spodnie, obcisła bielizna),
uprawianie, dopasowanej do możliwości i stanu zdrowia, aktywności fizycznej.

W przypadku stopnia 0 oraz stopnia I nasilenia obrzęku limfatycznego powyższe działania powinny przynieść znaczącą ulgę i zmniejszyć opuchliznę oraz zahamować dalszy rozwój obrzęku. Natomiast w przypadku stopnia II i stopnia III nasilenia obrzęku limfatycznego konieczna jest interwencja specjalistów, aczkolwiek stosowanie powyższych zasad z pewnością zadziała wspomagająco w procesie leczenia obrzęków.

W leczeniu obrzęku limfatycznego ważne jest zredukowanie istniejącej opuchlizny oraz zapobieganie jej nawrotom. Bardzo istotnym elementem jest codzienna ochrona skóry w miejscu obrzęku, za pośrednictwem specjalistycznych preparatów np. dermokosmetyków mająca na celu zapobieganie powstawaniu ran i infekcji, które w przypadku znaczącej opuchlizny bardzo trudno się goją. Do najczęściej stosowanych metod leczenia należą:

manualny drenaż limfatyczny
kompresjoterapia (bandaże uciskowe),
stosowanie medycznej odzieży uciskowej,
rehabilitacja ruchowa,leczenie operacyjne.

Leczenie obrzęków, zwłaszcza w przebiegu choroby nowotworowej jest procesem długim i trudnym, dlatego duże znaczenie w trakcie prowadzenia terapii przeciwobrzękowej mają zajęcia psychoterapeutyczne w formie relaksacji lub choreoterapii pozwalające pacjentom na pokonanie przygnębienia i frustracji narastającej wraz ze zwiększaniem się i utrwalaniem obrzęku

Bibliografia

Michiels, A., Bouche, G. (2014). Rak wątroby: poradnik dla pacjentów – informacje oparte na wytycznych ESMO dotyczących praktyki klinicznej. European Society for Medical Oncology, wer. 2014.1.
Sauerwald, A., Niederholz, J. (2001). Obrzęk limfatyczny. Przebieg i leczenie. BSN-JOBST GmbH.
Skrzypek, M., Horbaczewska, M., Januszczak, E., Horbaczewska, J., Prystupa, A. (2013). Uogólnione obrzęki u pacjenta z ciężką niewydolnością serca i wątroby – diagnostyka i leczenie. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, Tom 19, Nr 4, 504-507.
Spannbauer, A., (2007). Dziesięć uwag praktycznych w związku z leczeniem obrzęków limfatycznych kończyn dolnych, Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne, 2, 87–90.
Hawro, R., Hawro, B., Uchmanowicz, I., Krzyżanowski, D., (2004). Obrzęk limfatyczny jako następstwa leczenia choroby nowotworowej – aspekty rehabilitacyjno-pielęgnacyjne. Polska Medycyna Rodzinna, 6, Suplement 1: 77-84.